Gerard Boot opent de orgeltocht en heet de deelnemers welkom

Stichting Incanto en de Werkgroep Muziek van het Koninklijk Zeeuws Genootschap der Wetenschappen hadden veel eer van hun werk. De door hen georganiseerde orgeltocht met de bekende organist Sietze de Vries trok vanmiddag 120 orgelliefhebbers naar de binnenstad van Middelburg. En zij kwamen goed aan hun trekken. Het weer was prima, de orgels waren prachtig en Sietze de Vries bleek een onderhoudend verteller die veel van zijn kennis en inzicht in orgelbouw en orgelgeschiedenis deelde met de toehoorders. En daarbij de orgels mooi tot klinken bracht met literatuurspel en enkele zeer fraaie en knappe improvisaties. De bezochte orgels hebben als gemeenschappelijk kenmerk dat, passend bij de doelstellingen van stichting en werkgroep, Oude Muziek er op een verantwoorde manier tot klinken kan worden gebracht.

Sietze de Vries vertelt over Duyschot en het Hollandse barokorgel

Even na 12 uur opende Gerard Boot, voorzitter van  de Stichting Incanto, de orgeltocht in de St. Augustinuskerk waarna Sietze de Vries de karakteristiek en kwaliteit van het Duyschot-orgel in deze kerk belichtte. Duidelijk legde hij uit wat de kenmerken van een Hollands barokorgel zijn in functie, bouw, dispositie, intonatie en klank.

Na de korte lunchpauze werd de Doopsgezinde Kerk bezocht. Hier staat een overwegend romantisch orgel, maar het heeft nog een vijftal 18e eeuwse Moreau-registers. Het bezoek aan dit orgel was ook interessant omdat Sietze de Vries het karakterverschil uitlegde en liet horen ten opzichte van het hiervoor bezochte Duyschot-orgel. De toelichting bij het register Aeoline verleidde hem tot het spelen van een lied uit Johannes de Heer. Hij kon het niet laten, legde hij uit, het harmoniumkarakter van het doorslaande tongwerk was onweerstaanbaar.

Het Bakker & Timmenga-orgel in de Doopsgezinde Kerk

In de Koorkerk stond Sietze de Vries uitgebreid stil bij het Pieter Gerritsz-orgel uit 1479, dat niet bespeelbaar maar wel een heel bijzonder voorbeeld van vroege orgelbouw is. Termen als blokwerk en parallel organum werden uitgelegd. Op het ook in deze kerk aanwezige neobarokke Van Vulpen-orgel gaf Sietze de Vries een korte demonstratie van hoe orgelspel op zo’n orgel geklonken zou kunnen hebben. Hij vertelde ook dat dergelijke orgels en ook de kerken waarin zij hingen veelkleurig waren geweest. De kleuren spatten eraf maar zijn verwijderd na de Reformatie. Het bezoek aan de Koorkerk werd afgesloten met een korte bespeling van het  Van Vulpen-orgel.

In de Koorkerk: links het Van Vulpen-orgel, rechts aan de muur de kas van het Pieter Gerritsz-orgel

Van een blokwerk, een parallel organum en zo meer…

De Gasthuiskerk heeft een merkwaardig orgel van onbestemde afkomst, met een hoge onderkast en qua klank van alles wat: oud pijperk, pijpwerk uit een huisorgeltje en nieuw pijpwerk. Na de laatste restauratie heeft Middelburg in dit orgel een prachtig kleinood en dat liet Sietze de Vries horen met verfijnd gespeelde muziek van o.a Händel.

De Gasthuiskerk met het orgelkleinood

Tenslotte streken de deelnemers neer in de Oostkerk bij het orgeljuweel van Middelburg met zijn synthese van Hollandse en Vlaamse karakteristieken. Een boeiend orgel, aldus Sietze de Vries, en niet eenvoudig te registreren. Voor de opdracht was men destijds in Vlaanderen gaan kijken, want Vlaamse orgelbouwers waren goedkoper. Een beetje ironisch dat men daarbij uitkwam bij een bouwer met de naam De Rijckere. Het leverde een orgel op dat op Vlaamse wijze geschikt was voor gebruik in de rooms-katholieke eredienst. Dat vraagt om uitersten: zachte fluiten voor poëtische achtergrondklanken bij de eucharistie en krachtige theatrale muziek bij de uitgang (Sortie). Voor het laatste is dit orgel uitgerust met een indrukwekkende batterij tongwerken. Die uitersten zijn vreemd aan het Hollandse orgel. Maar het Oostkerkorgel heeft ook een fraai prestantenplenum, geschikt voor begeleiding van de protestantse gemeentezang. Dat is de Hollandse kant. En de fluiten hebben iets van beide: Vlaams en Hollands.

Sietze de Vries legt uit

Sietze de Vries ging uitgebreid op deze karakteristieken in en demonstreerde zijn uitleg met veel klankvoorbeelden en uiteindelijk met een indrukwekkende improvisatie in de stijl van een Franse barok-suite, compleet met Plein Jeu, Tierce en taille, Duo, Basse de Trompette, Récit de Nasard en Grand Jeu, waarbij de Vlaamse tongwerken schitterden. Hij sloot de orgeltocht op verzoek af met een improvisatie over Psalm 92 op de oude tekst “Laat ons de rustdag wijden”, waarbij hij met het prestantenplenum de Hollandse kant van het orgel liet horen. Waarmee de cirkel voor deze orgeltocht rond was en de enthousiaste deelnemers Sietze de Vries bedankten met een staande applaus.

Het aandachtige gehoor in de Oostkerk

Op deze dag werd aangekondigd dat Sietze de Vries op initiatief van Stichting Incanto en de Werkgroep Muziek van het Koninklijk Zeeuws Genootschap der Wetenschappen een cd opneemt waarop vijf historische orgels uit Middelburg (Sint Augustinuskerk, Doopsgezinde Kerk, Engelse Kerk, Gasthuiskerk en Oostkerk) te beluisteren zijn. De cd komt uit op het label JSB, het label waarop ook de andere cd’s van Sietze verschenen zijn. In het cd-boekje worden de instrumenten en hun historie uitgebreid toegelicht en geportretteerd. De deelnemers aan de orgeltocht konden op deze cd-productie intekenen.